-->

Ngupadi Kadospundi Caranipun Nggulawenthah Basa lan Sastra Jawi

/1/
            Menawi kita (kula lan panjenengan sedaya) kersa mirsani lan maos babagan regulasi (peraturan-perundangan) ingkang gayut kaliyan basa lan sastra dhaerah, sejatosipun sampun cetha sanget kadospundi caranipun anggulawenthah basa lan sastra Jawi supados basa lan sastra Jawi menika saged pikantuk papan ingkang sae wonten ing telenging manah lan pikiran masarakat Jawi. Kawastanan cetha sanget awit menapa ancasipun, sinten ingkang kedah anggulawenthah, kadospundi anggenipun ngayahi, lan menapa ingkang kedah dipungulawenthah, sedaya kadosipun sampun dipunpratelakaken wonten ing UU No. 24 Tahun 2009. Pasal 42 UU menika mratelakaken bilih “Pemerintah Daerah wajib mengembangkan, membina, dan melindungi bahasa dan sastra daerah agar tetap memenuhi kedudukan dan fungsinya dalam kehidupan bermasyarakat sesuai dengan perkembangan zaman dan agar tetap menjadi bagian dari kekayaan budaya Indonesia.”
            Kejawi menika, babagan panggulawenthah basa lan sastra dhaerah (Jawi) inggih sampun kajlentrehaken wonten ing PP No. 57 Tahun 2014. Pasal 21 PP menika njlentrehaken kanthi wela bilih nggulawenthah para pangagem basa dhaerah (Jawi) menika dipunancas kangge (a) meningkatkan sikap positif agar masyarakat memiliki kesadaran, kebanggaan, dan kesetiaan terhadap norma berbahasa daerah; (b) meningkatkan kedisiplinan dan keteladanan berbahasa daerah; (c) meningkatkan mutu penggunaan Bahasa Daerah secara lisan ataupun tertulis menurut kaidah Bahasa Daerah; dan (d) meningkatkan kemampuan masyarakat berbahasa daerah. Semanten ugi, nggulawenthah basa dhaerah (Jawi) menika (kedah) dipunleksanani wonten ing (a) pengajaran Bahasa Daerah di wilayah masing-masing pada pendidikan dasar dan pendidikan menengah; (b) pengajaran Bahasa Daerah di wilayah masing-masing pada pendidikan program kesetaraan; (c) penggunaan Bahasa Daerah di ranah keluarga, adat istiadat, dan seni budaya daerah; dan (d) penciptaan suasana yang kondusif untuk berbahasa daerah.
            Boten namung basa, nanging inggih babagan sastra. Pasal 24 PP kalawau ugi sampun njlentrehaken bilih nggulawenthah sastra dhaerah (Jawi) menika dipunancas kagem (a) meningkatkan kreativitas dan apresiasi masyarakat daerah terhadap Sastra Daerah; (b) meningkatkan kemampuan masyarakat daerah untuk memahami nilai-nilai yang terkandung dalam karya Sastra Daerah; dan (c) menciptakan suasana yang kondusif untuk pertumbuhan dan perkembangan Sastra Daerah. Salajengipun, nggulawenthah sastra dhaerah (Jawi) menika (kedah) dipunleksanani lumantar (a) pendidikan sastra; (b) pelatihan sastra; (c) penyediaan fasilitas untuk mendorong berkembangnya komunitas sastra; (d) penyediaan fasilitas untuk menyajikan karya sastra; dan (e) penciptaan suasana yang kondusif untuk bersastra. Sedaya menika temtunipun (kedah) dipunleksanaaken kanthi trep jumbuh kaliyan upaya peningkatan daya apresiasi, kreasi, dan inovasi kedaerahan.
           
/2/
            Para sutresna basa lan sastra Jawi, kanthi lelandhesan UU lan PP kasebat, ugi lelandhesan mapinten-pinten paugeran sanesipun ingkang sampun dipunputusaken lan dipunatur dening Menteri Pendidikan, Gubernur, Bupati/Walikota, utawi Kepala Dinas Pendidikan menapa dene Dinas Kebudayaan (DIY, Jawa Tengah, Jawa Timur), pranyata bilih basa lan sastra Jawi sampun pikantuk papan ingkang manteb. Menteri Pendidikan mratelakaken babagan menika wonten ing Kerangka Dasar lan Struktur Kurikulum Pendidikan; Gubernur njlentrehaken babagan menika wonten ing Kurikulum Muatan Lokal Basa Jawi lan sakubarampenipun; Bupati/Walikota menapa dene Dinas Kebudayaan mratelakaken babagan menika antawisipun wonten ing Surat Keputusan utawi Surat Edaran bilih dinten Jumat menapa Sabtu basa Jawi kedah dipunginakaken wonten ing lembaga-lembaga dhaerah.
            Lan nyatanipun, sakmenika basa lan sastra Jawi inggih sampun kawucalaken wonten ing pawiyatan, Sekolah Dasar dumugi Sekolah Menengah, senangsa namung kalih jam seminggunipun. Semanten ugi, pawiyatan inggil inggih sampun nyawisaken calon-calon dwija, pamarintah dhaerah inggih sampun ngangkat lan ngindhakaken kaprigelaning para dwija lan nyithak buku-buku basa lan sastra Jawi. Lembaga-lembaga sanesipun, formal menapa dene nonformal (lembaga adat, yayasan, komunitas), medhia massa (medhia cetak/koran/kalawarti, medhia elektronik/tv/radio) inggih sampun ngupiya cara supados jejer lan ginanipun basa lan sastra Jawi menika saged langkung kiyat lan sumrambah dumateng masarakat Jawi. Nanging, emanipun, menawi kita pirsani lan kita raosaken wonten ing padintenan sakmenika, mapinten-pinten cara ingkang sampun kita lampahi kadosipun tetep taksih ndadosaken kuciwa.
            Liripun, menapa inggih, contonipun Balai Bahasa DIY kemawon. Balai Bahasa DIY sampun langkung saking 20 taun siaran pembinaan basa/sastra Jawi wonten RRI, sewulanipun kaping kalih. Kejawi menika, Balai Bahasa taun kepengker inggih paring pambiyantu dumateng Reco Buntung kanthi rekaman “sinau basa Jawi” lumantar slot-slot setunggal kalih menitan. Menika dereng kasebat kegiyatan lomba, sayembara, paring bebungah, sarasehan, macapatan, lan sapanunggalanipun. Nanging, menapa leres siaran basa/sastra Jawi menika dipunpirengaken lan dipuncakaken dening masarakat Jawi, langkung-langkung dening para muda? Lan ugi, menapa leres kita taksih kagungan radio? Saged ugi radio menika sampun dipunanggep barang jadul, kuna, pun boten njamani, kawon kaliyan medhia-medhia sanesipun (televisi, internet, modhel-modhel android) ingkang langkung nyekapi babagan pawartos menapa dene panglipur.
            Kejawi menika, Balai Bahasa sampun pinten-pinten taun (20 taunan) inggih dados fasilitator babagan gladhen basa lan sastra, antawisipun nyerat basa lan sastra Jawi (esai, guritan, cerkak, dongeng, lsp) lumantar kegiyatan Bengkel Bahasa lan Bengkel Sastra. Kegiyatan menika kagem para guru, para siswa (SMP/SMA), lan sanes-sanesipun. Saksampunipun gladhen lajeng nyithak buku ingkang ngemot karyanipun para pandherek (buku menika inggih kegem para siswa, guru, lan sanesipun). Wonten malih, kejawi nyithak buku-buku hasil penelitian/pengembangan basa lan sastra Jawi (bausastra, tatabahasa, ensiklopedi, ejaan, bahan penyuluhan, lsp), Balai Bahasa, lumantar Sanggar Sastra Jawa Yogyakarta, inggih nyithak majalah sastra Jawi Pagagan. Nanging, kados patakenan ing ngajeng kalawau, menapa leres gladhen ingkang sampun dipunlampahi menika estu dipuncakaken wonten ing padintenan? Menapa leres cithakan buku ugi majalah menika estu dipunwaos lan dipun-agem kangge srana mbudidaya supados basa lan sastra Jawi ngrembaka lan tetep migunani kangge urip lan panguripan jaman sakmenika?
            Kula kinten, pitakenan kados ingkang sampun kasebat inggih dados pitakenan sinten kemawon ingkang dumugi sakmenika taksih nggulawenthah babagan basa lan sastra Jawi lumantar lembaga-lembaga, sanggar-sanggar, padepokan, lan sanes-sanesipun. Nanging, wonten ing wekdal menika, ingkang baku, para panggilut lan para sutresna basa lan sastra Jawi boten kenging kengguh dening pitakenan ingkang kados boten saged dipun selaki menika. Awit, ingkang langkung baku malih, kita kedah tetep nyengkuyung lan mbudidaya amrih basa lan sastra Jawi saged dados srana kangge lelandhesaning urip bebrayan Jawi wonten ing tengahing bebrayan Indonesia menapa dene dunia. Pramila, menapa ingkang dipunwastani idealisme menika kedah tetep murup. Nanging, kita sedaya mangertosi bilih idealisme kemawon boten cekap, awit idealisme kedah dipun-cakaken wonten ing kanyatan. Nanging inggih menika, jarkoni, gampang diujarke ning angel dilakoni.

/3/
            Para sutresna basa lan sastra Jawi, kadosipun kita boten prelu matur kanthi dakik-dakik. Menawi kita tingali, satleraman kemawon kados sampun cetha bilih prekawis panggulawenthah (pembinaan) basa lan sastra Jawi menika sampun karancang lan kaserat kanthi jangkep. KBJ I wonten ing Semarang (1991) dumugi KBJ V wonten ing Surabaya (2011) inggih sampun damel rumusan ingkang mantep. Ingkang dereng mantep menika namung cak-cakanipun. Kadosipun babagan “cak-cakan” menika ingkang estu-estu kedah dipunrembag kanthi estu wonten ing KBJ VI (2016). Kadospundi caranipun ngecakaken panggulawenthah basa lan sastra Jawi wonten ing tataran pendidikan formal (pawiyatan), kadospundi iguhipun supados basa lan sastra Jawi menika kaanggep prelu lan migunani wonten ing tataran formal sanesipun (lembaga pamarintah menapa dene swasta), lan kadospundi caranipun pamarintah dhaerah paring paugeran saha iguh pertikel ingkang gayut kaliyan babagan menika, kadosipun sedaya menika kedah dipun godhog kanthi mateng.
            Wonten ing pawiyatan (SD, SMP, SMA), upaminipun, kejawi namung kalih jam setunggal minggunipun, lan paraga (dwija) saha srana (media, metode pembelajaran, buku) sanesipun inggih sarwa winates, kadosipun Basa lan Sastra Jawi menika namung mandheg dados mata pelajaran kemawon. Kadosipun dereng kathah pawiyatan ingkang estu mbudidaya supados para siswa prigel lan saged ngecakaken menapa kemawon piguna lan pitutur basa lan sastra Jawi. Bokmenawi amargi “tuntutan zaman” saengga kathah pawiyatan ingkang langkung nengenaken basa asing (Inggris). Pramila, samangkenipun, pawiyatan kita kedah adamel “gerakan”; lan “gerakan” menika temtunipun boten cengkah kaliyan paugeran-paugeran sanesipun. Kawastanan makaten awit Jawi menika namung saperanganing Indonesia lan Indonesia inggih namung saperanganing jagad (dunia). Supados boten kepidak-pidak lan kepenyak pramila kita (Jawi) kedah lenggah jejer lan mlampah sesarengan.
            Babagan kados ingkang sampun kasebat kalawau saged ugi dipuncakaken wonten ing tataran formal sanesipun (kantor, perusahaan, lsp) menapa dene wonten ing tataran nonformal (keluarga, ruang-ruang publik, lsp). Nanging, sedaya menika kedah wonten paugeran (wewaler) ingkang gumathok saking pamarintah (dhaerah lan pusat) ingkang dipun-jangkepi menapa kemawon ganjaran(sanksi)ipun menawi kita boten miturut (nerak wewaler/paugeran). Awit, miturut pangandikanipun para winasis babagan hukum, paugeran utawi wewaler ingkang tanpa ganjaran/sanksi menika saged dipunwastani sampun gabug sakderengipun lair.
            Sepisan malih, sedaya ingkang sampun dipunjlentrehaken menika wau namung gampil dipunwicantenaken, nanging estu angel sanget cak-cakanipun. Pramila, sumangga kersa, kadospundi kita sedaya (para sarjana basa lan sastra Jawi) ngupadi lan ngupiya cara supados basa lan sastra Jawi estu saged dados srana ingkang trep kaliyan urip lan panguripan wonten ing jaman sakmenika. Matur nuwun. ***

Ngayogyakarta, 8 Desember 2015.

Berlangganan update artikel terbaru via email:

TULISAN TERPOPULER

CARI JUGA DI LABEL BAWAH INI

Antologi Cerpen (59) Antologi Esai (53) Penelitian/Kajian Sastra (43) Antologi Puisi (40) Cerita Anak (25) Penelitian/Kajian Bahasa (25) Sastra Jawa Modern (20) Sastra Indonesia-Jogja (14) Antologi Drama (13) Budi Darma (13) Ulasan Buku (13) Kritik Sastra (12) Proses Kreatif (12) Esai/Kritik Sastra (11) Pembelajaran Sastra (11) Kamus (10) Pedoman (10) Prosiding Seminar Ilmiah (9) Antologi Features (8) Cerita Rakyat (8) Mohammad Diponegoro (8) Jurnal (7) Membaca Sastra (7) Religiusitas Sastra (7) UU Bahasa (7) Antologi Artikel (5) Bahan Ajar (5) Kongres Bahasa (5) Nilai-Nilai Budaya (5) Artikel Jurnal Internasional (4) Bahasa/Sastra Daerah (4) R. Intojo (4) Seri Penyuluhan Bahasa (4) Sistem Kepengarangan (4) Telaah Dialogis Bakhtin (4) Ahmad Tohari (3) Antologi Biografi (3) Antologi Dongeng (3) Danarto (3) Ensiklopedia (3) Gus Tf Sakai (3) Konsep Nrimo dan Pasrah (3) Korrie Layun Rampan (3) Pascakolonial (3) Penghargaan Sastra (3) AA Navis (2) Antologi Macapat (2) Dinamika Sastra (2) Festival Kesenian (FKY) (2) Film/Televisi Indonesia (2) Glosarium (2) Kuntowijoyo (2) Majalah Remaja (2) Novel Polifonik (2) Pemasyarakatan Sastra (2) Sastra Jawa Pra-Merdeka (2) Seno Gumira Adjidarma (2) Telaah Intertekstual (2) Umar Kayam (2) Abstrak Penelitian (1) Artikel Jurnal (1) BIPA (1) Bahan Ajar BIPA (1) Budaya Literasi (1) Cermin Sastra (1) Ejaan Bahasa Jawa (1) Etika Jawa (1) FBMM (1) Gerson Poyk (1) Herry Lamongan (1) Iblis (1) Iwan Simatupang (1) Jajak MD (1) Jaring Komunikasi Sastra (1) Kaidah Estetika Sastra (1) Karier Tirto Suwondo (1) Karya Tonggak (1) Kebijakan (1) Motinggo Busye (1) Muhammad Ali (1) Muryalelana (1) Novel (1) Olenka; Budi Darma; Bakhtin (1) Posisi Teks Sastra (1) Puisi Tegalan (1) Putu Wijaya (1) Salah Asuhan (1) Sastra Balai Pustaka (1) Sastra Non-Balai Pustaka (1) Sastra dan Ekonomi Kreatif (1) Sastra dan Imajinasi (1) Sastra dan ORBA (1) Sastra dlm Gadjah Mada (1) Sejarah Sastra (1) Studi Ilmiah Sastra (1) Studi Sastra (1) Syamsuddin As-Sumatrani (1) Teater Modern (1) Telaah Model AJ Greimas (1) Telaah Model Levi-Strauss (1) Telaah Model Roland Barthes (1) Telaah Model Todorov (1) Telaah Model V Propp (1) Telaah Pragmatik (1) Telaah Sosiologis (1) Telaah Stilistika (1) Teori Sastra (1) Teori Takmilah (1) Turiyo Ragil Putra (1)

Iklan Atas Artikel

Iklan Tengah Artikel 1

Iklan Tengah Artikel 2

Iklan Bawah Artikel